سومئرلر بوگونکو عراقین( بین‌النهرین: دجله و فرات چایلاری آراسینداکی یئرلر) جنوبو و خلیج فارسین شمالغرب یئرلرینده او جمله‌دن بابیلده یورد سالاراق یوکسک کیفیتلی مدنیت یاراتمیشلار. سومئر خلقینین نه زامان بو توپراقلارا گلمه‌سی دقیق صورتده معلوم دئییلدیر، لاکین قدیم تاریخ متخصصلری گوسته‌ریرلر کی، سومئرلر میلاددان 4500 ایل قاباق گوسته‌ریلن یئرده بشریتین ایلک یارالاق مدنیتینی یاراتمیش، اور-UR، اوروک-URUK، ائرئخ، نیپ‌پور، کیش، له‌کش، لرسا و… کیمی بویوک مدنیت مرکزلری اولموش شهرلر تیکمیشلر. دئمک سومئرلرین آزی 500 ایل اوندان اول، یعنی میلاددان 5000 ایل اولدن عراق تورپاقلاریندا اولماسی لازیمدیر. یعنی تخمینا دئمک اولار کی، سومئرلر 4500-5000 ایل میلاددان قاباق بین‌النهرینه گلمیشلر.
سومئرلر هامان عراق تورپاقلاریندان میدانا گلمیش و یا باشقا یئرلردن اورایا کوچموشلر؟
مشهور حقوق متخصصی علی پاشا صالح اوزونون حقوق تاریخی آدلی اثرینده سومئرلرین اصلی، کئچدیکلری یول و یاراتدیقلاری قانونلارا باره‌ده بئله یازمیشدیر:
آلتی مین ایله یاخین بوندان اول، حاصلخیز تورپاقلارا آختاران سومئر آدلی بیر قوم قفقاز و ایرانین شمالغرب یولیله بین‌النهرینین جنوب قسمتلرینه گلیب عراقین جنوب یئرلرینی اوزلرینه وطن ائتدیلر. اونلار اوللر سومئر و سونرالار بابیل آدیله معروف اولدولار. سومئرلر میخی خطیله، پالچیق لووحه‌لرین اوزه‌رینده، مینلرجه قانون و اوز سرگذشتلرینی سومئر دیلینده یازدیلار. بو لووحه دونیانین بویوک موزه‌لرینده ساخلانیلماقدادیر. لووحه‌لر، اوستوانلار و باشقا سندلرین یوزده دوخسانی ادارای، اقتصادی حقوقی ایشلره، محکمه‌لرین حکملرینه، نیکاح، معامله و وصییتلرین قباله‌لرینه، قبضلره،
آلاهلارین، یئرلرین و شخصلرین آدلارینا مربوط‌دور.
تکجه تاریخ‌چیلر دئییل، حتی بعضی دیلچی عالیملرده سومئرلرین اورتا آسیادان گلمه‌سینی تصدیق ائدیلر. مثلا سومئرلرین منشایی و ان قدیم یازی و مدنیته مالک اولماسی باره‌ده دوققتور پرویز ناتل خانلری بئله یازمیشدیر:
سومئر دیلی بشرین ان قدیم یازیلمیش دیلیدیر. سومئر آدلانان قوم، ان قدیم زامانلاردان دجله و فرات چایلارینین چاتارقاسیندا(مصب)، یعنی قدیم بابیل‌ایله فارس کورفزی آراسیندا بوتون مدنیتلریندن اسکی‌راق اولان بونلارین تمدن و مدنیتی، شاید هامان مسکنلرینده یارانمیش و چیچکلنمیشدیر. لاکین بعضی قرینه‌لردن‌ده گومان ائتمک اولور کی، اونلار ایلک اول شرقدن و یا شمال شرقدن او یئرلره گلمیشلر.
سومئرلرین اورتا آسیادان گلمه‌لری بار‌ده علی پاشا صالح اثرینین باشقا یئرینده بئله یازیر:
مرکزی آسیانین اصیل ساکینلری تورک اولموشلار. بشریتین بو بئشیگیندن یارانیب مهاجرت ائتمیش و ایلکین مدنیتلر و خصوصیله سومئرلر و هیت‌لرین مدنیتینی یاراتمیش طایفالار تورک نژادیندان اولموشلار و بشرین دانیشدیغی بیرینجی دیل تورک دیلی اولموش و بوگونکو دیللرین بیر چوخ کلمه‌لرینین کوکو تورکودور…
